Kudüs ve Filistin'de Osmanlı-Türk eserleri
Osmanlıların Filistin topraklarını fethetmelerinden sonra Osmanlı halifeleri ve onların yönetimindeki Müslümanlar Filistin'le yakından ilgilenmeye, orada çeşitli mimari eserler,
hanlar ve ma'bedler inşâ etmeye başlamışlardır.
En çok da askeri kurumlara ağırlık vermiş ve hatta Akkâ gibi askeri kurumlarla donatılmış şehirler oluşturmuşlardır. Nitekim bu şehir 1798 yılında surlarıyla, kaleleriyle ve Osmanlı eseri olan camileriyle, Osmanlı paşası Ahmed Cezzar Paşa'nın komutasında Fransızların şiddetli saldırısına karşı direnmiştir. Osmanlıların Sultan II. Abdulhamid Han döneminde ve İngilizlerin Mısır'ı işgal etmelerinden sonra kurmuş oldukları ve sahrada, Mısır yolu üzerinde bulunan Bi'ru Sebu' şehri de böyledir. Filistin'in genelinde hâlen ayakta duran camilerin ve belediye binalarının çoğu da Osmanlılar tarafından inşa edilmiş binalardır. Bu belediye binalarının en güzelleri de Yafa ve Gazze belediyelerinin binalarıdır. Akka bölgesindeki su kanallarını, su yollarını (arkları), hanları, köprüleri, zaviyeleri ve benzeri eserleri görmezlikten gelmemiz mümkün değildir. Ancak Osmanlının geriye bıraktığı eserlerin belki en güzeli Hicaz demiryolu hattı ve buna bağlı olarak gerek Filistin'in iç bölgelerinde gerekse kıyı kesimlerinde kurulan zarif istasyonlardır.
Osmanlılar bütün Filistin şehirlerindeki ve özellikle el-Halil kentindeki kutsal yerlere ayrı bir önem vermişlerdir. Türklerin Kudüs olarak adlandırdıkları Beytu'l-Makdis'in ise ayrı bir yeri olmuş ve gösterilen özenden en büyük payı burası almıştır. Kutsal Mescidi Aksa'yı ve Kubbetu's-Sahra'yı Osmanlılar onarmış ve çevresine o sağlam kaleyi inşâ etmişlerdir. Bunun yanı sıra oranın etrafındaki medreseleri, zaviyeleri, tekkeleri, çarşıları ve hanları tamir etmişlerdir. 1534 yılında, Kanuni Sultan Süleyman döneminde, Kudüs'ün etrafına 4200 m. uzunluğundaki sur inşa edilmiştir. Bu surun Mescidi Aksa ve Kubbetu's-Sahra duvarlarından itibaren uzunluğu 600 m.'yi bulmaktadır. Yüksekliği bazı yerlerde 30 m.'ye kadar ulaşır. Üst kısmın genişliği askerlerin üzerinde yürüyebileceği şekilde 2 m.'dir. Bu surun yaklaşık on kapısı ve çok sayıda burcu vardır.
Osmanlılar Hac yollarına da önem vermiş, bu yollar üzerinde çok sayıda konaklama yeri ve Kudüs'ün güneyinde bulunan Kanuni Sultan Süleyman çeşmeleri gibi çeşmeler açmışlardır. Bu çeşmelerden hacılar hâlâ istifade etmektedirler.
Osmanlıların bıraktığı eserlerin tümünü burada sıralamamız mümkün değildir. Burada sadece Kudüs suru içinde ve 1 km2'lik bir alan üzerinde bulunanları saymak istiyoruz.
Bunlar da şunlardır:
1.Kudüs tarihçisi Muciruddin el-Hanbeli türbesi (H. 927, M. 1520).
2.el-Ervâh (Ruhlar) kubbesi.
3.Hızır kubbesi.
4.Kırmızı Minâre.
5.Sultan Hamamı (günümüzde Süryâniler kilisesinin bir bölümünü oluşturmaktadır.)
6.Davud Peygamber türbesi. (Davud Peygamber kapısının 150 m. güneyindedir.) (H. 930, M. 1523)
7.Mahkeme Kapısı sebili (çeşmesi). (Kasım Paşa sebili). (H. 933, M: 1526)
8.Kudüs Kalesi minâresi. (H. 933, M. 1531). (H. 1065, M. 1655 yılında onarımı yapılmıştır.)
9.Sultan Bereketi sebili. (H. 943, M: 1536).
10.Vâd Yolu sebili. (H. 943, M: 1536).
11.Silsile Kapısı sebili. (H. 943, M: 1536).
12.el-Atem Kapısı sebili. (H. 943, M: 1536).
13.Süleymân Sebili kıraathanesi. (H. 943, M: 1536).
14.Nâzır Kapısı sebili. (H. 943, M: 1536).
15.Osmanlıların h. 944-947 (m. 1530-1537) yılları arasında inşâ etmiş oldukları surlar, kapılar ve burçlar.
16.el-Amud kapısı (Dımeşk kapısı). (Yeniden inşâ edildiği târih: H. 944, m. 1537)
17.Sâhire kapısı. (H. 944, M. 1537)
18.Laklak burcu. (H. 945, M. 1538)
19.Siti Meryem kapısı. (H. 945, M. 1538)
20.el-Halil kapısı (Yafa kapısı). (H. 945, M. 1538)
21.Peygamber Davud (a.s.) kapısı (Siyon kapısı). (H. 945, M. 1538)
22.Kibrit burcu. (H. 947, M. 1540)
23.Mağribliler kapısı (Zebel kapısı). (H. 947, M. 1540)
24.Bayram Çavuş kulesi. (H. 947, M. 1540)
25.Bayram Çavuş medresesi. (H. 947, M. 1540)
26.Haseki Sultan. (H. 959, M. 1551)
27.Mevleviye camisi. (H. 995, M. 1586)
28.Muhammed Ağa halvethânesi. (H. 996, M. 1587)
29.Nakşibendiler (Özbekiler) zâviyesi. (H. 1025, M. 1616)
30.Afganiler zâviyesi. (H. 1040, M. 1630)
31.Ali Paşa mihrabı. (H. 1047, M. 1637)
32.Yusuf Ağa kubbesi. (H. 1092, M. 1681)
33.Çorbacı Sebili camisi. (H. 1097, M. 1685)
34.Peygamber mescidi (Hızır namazgâhı, diğer adıyla Bahbah kubbesi.) (H. 1112, M. 1700)
35.Şeyh Bedir sebili. (H. 1153, M. 1740)
36.et-Tin (toprak) kıraathanesi. (H. 1147, M. 1734)
37.İzz evi, (H. 1205, M. 1790)
38.Sultân Mahmud eyvânı. (H. 1223, M. 1808)
39.Esbât kapısı (Harem). (H. 1223, M. 1808)
40.Veliyyullah Ebu Medyen zaviyesi (Mağribliler zaviyesi). (H. 1269, M. 1852)
Yapılış tarihleri bilinmeyen Osmanlı eserleri
41.Disi camisi.
42.Ömeri Safir camisi.
43.Mus'ab camisi.
44.Han Sultan camisi.
45.Ebu Bekir Sıddık camisi.
46.Osman bin Affan camisi.
47.Suveyka Allun camisi.
48.Burak camisi.
49.Şeyh Reyhân camisi.
50.Şeyh Mekki türbesi.
51.Şeyh Hasan türbesi.
52.Hz. Süleymân (a.s.) efendimizin makâmı ve camisi.
53.el-Halil kapısı kabirleri.
54.Attarlar Çarşısı sebili.
55.Zeytinyağı Hânı sebili.
56.Dercu'l-Vâd sebili.
57.Dercu Hitta sebili.
58.Dâri Şeref.
59.Çok sayıda köprü.
60.Çok sayıda çarşı.
Bütün bu eserler sadece Kudüs şehrinde ve onun surları içinde kalan alan üzerinde bulunmaktadır. Ki bu şehir Filistin şehirlerinin en büyüğü değildir. Filistin şehirlerinin çoğunu buna kıyaslamak mümkündür. Filistin şehirlerinin çoğunu buna kıyaslamak mümkündür.
En çok da askeri kurumlara ağırlık vermiş ve hatta Akkâ gibi askeri kurumlarla donatılmış şehirler oluşturmuşlardır. Nitekim bu şehir 1798 yılında surlarıyla, kaleleriyle ve Osmanlı eseri olan camileriyle, Osmanlı paşası Ahmed Cezzar Paşa'nın komutasında Fransızların şiddetli saldırısına karşı direnmiştir. Osmanlıların Sultan II. Abdulhamid Han döneminde ve İngilizlerin Mısır'ı işgal etmelerinden sonra kurmuş oldukları ve sahrada, Mısır yolu üzerinde bulunan Bi'ru Sebu' şehri de böyledir. Filistin'in genelinde hâlen ayakta duran camilerin ve belediye binalarının çoğu da Osmanlılar tarafından inşa edilmiş binalardır. Bu belediye binalarının en güzelleri de Yafa ve Gazze belediyelerinin binalarıdır. Akka bölgesindeki su kanallarını, su yollarını (arkları), hanları, köprüleri, zaviyeleri ve benzeri eserleri görmezlikten gelmemiz mümkün değildir. Ancak Osmanlının geriye bıraktığı eserlerin belki en güzeli Hicaz demiryolu hattı ve buna bağlı olarak gerek Filistin'in iç bölgelerinde gerekse kıyı kesimlerinde kurulan zarif istasyonlardır.
Osmanlılar bütün Filistin şehirlerindeki ve özellikle el-Halil kentindeki kutsal yerlere ayrı bir önem vermişlerdir. Türklerin Kudüs olarak adlandırdıkları Beytu'l-Makdis'in ise ayrı bir yeri olmuş ve gösterilen özenden en büyük payı burası almıştır. Kutsal Mescidi Aksa'yı ve Kubbetu's-Sahra'yı Osmanlılar onarmış ve çevresine o sağlam kaleyi inşâ etmişlerdir. Bunun yanı sıra oranın etrafındaki medreseleri, zaviyeleri, tekkeleri, çarşıları ve hanları tamir etmişlerdir. 1534 yılında, Kanuni Sultan Süleyman döneminde, Kudüs'ün etrafına 4200 m. uzunluğundaki sur inşa edilmiştir. Bu surun Mescidi Aksa ve Kubbetu's-Sahra duvarlarından itibaren uzunluğu 600 m.'yi bulmaktadır. Yüksekliği bazı yerlerde 30 m.'ye kadar ulaşır. Üst kısmın genişliği askerlerin üzerinde yürüyebileceği şekilde 2 m.'dir. Bu surun yaklaşık on kapısı ve çok sayıda burcu vardır.
Osmanlılar Hac yollarına da önem vermiş, bu yollar üzerinde çok sayıda konaklama yeri ve Kudüs'ün güneyinde bulunan Kanuni Sultan Süleyman çeşmeleri gibi çeşmeler açmışlardır. Bu çeşmelerden hacılar hâlâ istifade etmektedirler.
Osmanlıların bıraktığı eserlerin tümünü burada sıralamamız mümkün değildir. Burada sadece Kudüs suru içinde ve 1 km2'lik bir alan üzerinde bulunanları saymak istiyoruz.
Bunlar da şunlardır:
1.Kudüs tarihçisi Muciruddin el-Hanbeli türbesi (H. 927, M. 1520).
2.el-Ervâh (Ruhlar) kubbesi.
3.Hızır kubbesi.
4.Kırmızı Minâre.
5.Sultan Hamamı (günümüzde Süryâniler kilisesinin bir bölümünü oluşturmaktadır.)
6.Davud Peygamber türbesi. (Davud Peygamber kapısının 150 m. güneyindedir.) (H. 930, M. 1523)
7.Mahkeme Kapısı sebili (çeşmesi). (Kasım Paşa sebili). (H. 933, M: 1526)
8.Kudüs Kalesi minâresi. (H. 933, M. 1531). (H. 1065, M. 1655 yılında onarımı yapılmıştır.)
9.Sultan Bereketi sebili. (H. 943, M: 1536).
10.Vâd Yolu sebili. (H. 943, M: 1536).
11.Silsile Kapısı sebili. (H. 943, M: 1536).
12.el-Atem Kapısı sebili. (H. 943, M: 1536).
13.Süleymân Sebili kıraathanesi. (H. 943, M: 1536).
14.Nâzır Kapısı sebili. (H. 943, M: 1536).
15.Osmanlıların h. 944-947 (m. 1530-1537) yılları arasında inşâ etmiş oldukları surlar, kapılar ve burçlar.
16.el-Amud kapısı (Dımeşk kapısı). (Yeniden inşâ edildiği târih: H. 944, m. 1537)
17.Sâhire kapısı. (H. 944, M. 1537)
18.Laklak burcu. (H. 945, M. 1538)
19.Siti Meryem kapısı. (H. 945, M. 1538)
20.el-Halil kapısı (Yafa kapısı). (H. 945, M. 1538)
21.Peygamber Davud (a.s.) kapısı (Siyon kapısı). (H. 945, M. 1538)
22.Kibrit burcu. (H. 947, M. 1540)
23.Mağribliler kapısı (Zebel kapısı). (H. 947, M. 1540)
24.Bayram Çavuş kulesi. (H. 947, M. 1540)
25.Bayram Çavuş medresesi. (H. 947, M. 1540)
26.Haseki Sultan. (H. 959, M. 1551)
27.Mevleviye camisi. (H. 995, M. 1586)
28.Muhammed Ağa halvethânesi. (H. 996, M. 1587)
29.Nakşibendiler (Özbekiler) zâviyesi. (H. 1025, M. 1616)
30.Afganiler zâviyesi. (H. 1040, M. 1630)
31.Ali Paşa mihrabı. (H. 1047, M. 1637)
32.Yusuf Ağa kubbesi. (H. 1092, M. 1681)
33.Çorbacı Sebili camisi. (H. 1097, M. 1685)
34.Peygamber mescidi (Hızır namazgâhı, diğer adıyla Bahbah kubbesi.) (H. 1112, M. 1700)
35.Şeyh Bedir sebili. (H. 1153, M. 1740)
36.et-Tin (toprak) kıraathanesi. (H. 1147, M. 1734)
37.İzz evi, (H. 1205, M. 1790)
38.Sultân Mahmud eyvânı. (H. 1223, M. 1808)
39.Esbât kapısı (Harem). (H. 1223, M. 1808)
40.Veliyyullah Ebu Medyen zaviyesi (Mağribliler zaviyesi). (H. 1269, M. 1852)
Yapılış tarihleri bilinmeyen Osmanlı eserleri
41.Disi camisi.
42.Ömeri Safir camisi.
43.Mus'ab camisi.
44.Han Sultan camisi.
45.Ebu Bekir Sıddık camisi.
46.Osman bin Affan camisi.
47.Suveyka Allun camisi.
48.Burak camisi.
49.Şeyh Reyhân camisi.
50.Şeyh Mekki türbesi.
51.Şeyh Hasan türbesi.
52.Hz. Süleymân (a.s.) efendimizin makâmı ve camisi.
53.el-Halil kapısı kabirleri.
54.Attarlar Çarşısı sebili.
55.Zeytinyağı Hânı sebili.
56.Dercu'l-Vâd sebili.
57.Dercu Hitta sebili.
58.Dâri Şeref.
59.Çok sayıda köprü.
60.Çok sayıda çarşı.
Bütün bu eserler sadece Kudüs şehrinde ve onun surları içinde kalan alan üzerinde bulunmaktadır. Ki bu şehir Filistin şehirlerinin en büyüğü değildir. Filistin şehirlerinin çoğunu buna kıyaslamak mümkündür. Filistin şehirlerinin çoğunu buna kıyaslamak mümkündür.
Yasal Uyarı : Yayınlanan köşe yazısı/haberin tüm hakları Gün Medya Grubuna aittir. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısı/haberin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısı/haberin bir bölümü, alıntılanan habere aktif link verilerek kullanılabilir. Ayrıntılar için lütfen tıklayınız.
