Mehdi
Mehdi (Arapça: المهدي); 'Hidayete erdirilen ya da hidayete vesile olan' anlamlarına gelmektedir.
"Kendisine rehberlik edilen", Allah tarafından yol gösterilen, hususi ve şahsi bir tarzda Allah'ın hidayetine nail olan kişi manasındadır. Ahir zamanda geleceğine ve İslam'ın dünya hakimiyetini gerçekleştireceğine inanılır.
Mehdilik konusu deccal, süfyan melhame, ahir zaman ve kıyamet gibi eskatalojik korku mitleri ile birlikte işlenir. İmam suyufuye göre Ashab ı kehf Mehdi’nin yardımcıları olacak, İsa O'nun zamanında gökten inecek ve Deccal ile harb ederken beraber olacaklardır.
İnanç Kur-anda yer almadığı halde bazı ayetlerin yorumları, çoğunluğu veya tamamı uydurma olduğu ifade edilen hadisler ve dini önderlerin sözlerine dayanmaktadır. Şiiliğin inanç esaslarından sayılan mehdi inancı, tarih boyunca olduğu gibi Akademik çevrede pek fazla itibar edilmese de tasavvuf ve tarikat merkezli, kendi liderlerini Mehdi, cemaatlerini de Mehdinin cemaati olarak görmek isteyen sünni toplumlarında da yaygın kabul ve etki gücüne sahiptir.
Mehdi, inanca göre deccalin olduğu bir zamanda gelecek ve deccale karşı savaşacaktır. İsa Mesih gökten yeryüzüne inince onun yanında olup deccali yenmesine yardım edecektir.
Sünni ekol tarikat ve cemaat mensupları arasında Mehdi yerine daha çok eşdeğer anlamlar ifade eden kelimeler kullanılmaktadır. Bunlar kutub, hatemül evliya gibi deyimler olmakla beraber kullanılan terimler bununla sınırlı değildir. Ahir zaman ile birlikte kullanılan halife, imam, devrin imamı, sahibüz zaman vb. deyimler de anlamsal içerik olarak mehdi kavramı ile ilişkilendirilirler.
Hadisler Muhammed in ölümünden sonraki yüzyıllar içerisinde, bir ravi zinciri ile Muhammed'e isnad edilen sözlerin toplanıp yazıya geçirilmesi ile oluşturulan İslam sözlü kültür ürünleridir. Bu sözlerin Muhammed'e aidiyetleri ve dini anlamda güvenilirlikleri değişik tartışmaların konusu olagelmiştir. Mehdi ile ilgili hadislerin oy birliği ile uydurma kabul edilen hadislerden olduğu bazı kaynaklarda kaydedilmektedir.
Hadislere göre Mehdi kadar, Mehdi’nin talebeleri de üstün kişilerdir. Her gurupta bu üstünlükleri elde edebilmek ve kendi liderinin Mehdi olduğunu ispat edebilmek için binlerce hadis uydurulmuştur. Bu yüzden Mehdi’nin dış görünüşü, yapacakları ve çıkacağı yer hakkında birbiriyle çelişen çok sayıda hadis vardır; Bir hadise göre Mehdi Şam’dan, diğerine göre Kufe’den, bir diğerine göre İstanbul’dan, yine bir başka hadise göre ise Medine’den çıkacaktır.
-Ebu Said El-Hudri'den rivayet edilmiştir; dedi ki: "Peygamberimizden sonra bir hadise baş göstermesinden korktuk ve Resulullah'a sorduk, buyurdu ki: Ümmetimde Mehdi vardır; çıkacak ve beş veya yedi veya dokuz şübhe eden, ravilerden Zeydi'dir- yaşayacaktır."
- Ehl-i beyt'imden bir zat yeryüzüne hâkim olmadıkça kıyamet kopmaz. Onun alnı açıktır, kemer burunludur. Yeryüzü zulümle dolu iken, o, dünyayı adaletle doldurur. İdaresi yedi yıl sürer. (Müslim)
- Ümmetim yağmur gibidir, sonu mu, yoksa başlangıcı mı hayırlıdır, bilinmez. Evveli ben, ortası Mehdi ve sonu Mesih olan bir ümmet, asla helâk olmaz. (Tirmizî) - Bazı hadis rivayetlerine göre Mehdi, ehl-i beyt’tendir ve Fâtıma soyundandır.
- Horasan tarafından gelen siyah sancaklılara katılın. Onların içinde Allah'ın halifesi Mehdi vardır. [Hakim, İ.Ahmed, Deylemi]
- Kıyâmetin kopması için zamanda sadece bir günden başka vakit kalmamış da olsa Allah benim Ehl-i Beyt’imden bir zatı gönderecek yeryüzü zulümle dolduğu gibi, o yeryüzünü adaletle dolduracak.
- Mehdi bizdendir. Allah bu dini nasıl bizimle paylaşmışsa, Onunla da sona erdirecektir. Ve onlar bizimle nasıl şirkten kurtulmuşlarsa, onunla da fitneden kurtulacaklardır.
Mehdi deyimi "bir inanç olarak" tarihte ilk kez Keysanilik hareketinin kurucusu olan Ali 'nin oğlu Muhammed El Hanefiyye için kullanılmıştır. Ayrıca Haris b. Süreyye, Abdullah bin Zübeyr, ALİ ’nin kölesi Keysan, oğlu Hüseyin, Abdullah bin Zübeyr, Muhtar es Sakafiye bağlı Ali, Emevi halifesi Süleyman bin Abdülmelik ve Yezid in oğlu Ebu Muhammed için de mehdilik iddia veya isnadları bulunmaktadır.
Ayrıca mehdilik İbrahim'e, Muhammed'e, Dört üyük Halife 'ye ve Abbasiler'in 34. halifesi olan Nasır'a da atfedilen sıfatlardandır. Emeviler'in son döneminde Mehdi inanışı yayılmıştır. Abbasiler bu inanıştan istifade ederek Emevilerle mücadele etmiştir. Bu durum Abbasilerin 3. halifesi olan Muhammed ibn Mansur'un lakabı "el-Mehdi"'ye de yansıtılmıştır.
Bazı yazarlar, İslamdaki Mehdî inancının kökenlerini Mecusîlik gibi Fars inançlarında ararken diğer bazıları da bunu Yahudi-Hıristiyan geleneğindeki “Mesih” öğretisine alternatif oluşturma amacına bağlarlar. Ancak tarihsel olarak Mecusi inancı daha eskiye dayandığı için, Mesih inancını geliştiren Yahudîler’in de, bu düşüncelerini Babil sürgünü zamanında dönemin etkin dini Mazdeizm’den almış olması muhtemeldir.
Müslümanlar, değişik kurtarıcı fikirlerinden etkilenmiş olsalar da, kendi sosyal şartlarına uygun olarak farklı bir mehdî profili (veya profilleri) ortaya koydular. Şii önderler yeni bir kurtarıcı beklemek yerine, 12 İmam’ın ölmeyip gaybete girdiği ve ileride yeniden ortaya çıkacağını ileri sürdüler. Şiilikte Mehdîlik iddiaları, ileride gelecek bir şiî hükümetin sembolü olarak kullanılmaktaydı. Fakat sonraları şiî ekol mehdîyi gerçek manada anladı ve imamiye kolu onu beklemeyi bir inanç esası haline getirdi. Mehdî’ye birçok vasıflar yükleyerek, hakkında rivayetler uydurdular. Yüzlerce sayı ile ifade edilebilecek bu rivayetler günümüzde sünnni kesim tarafından da makbul sayılan pek çok kaynakta yer almaktadır. İnanç hicri 3. Yüzyılın sonlarından itibaren İslam dünyasına yerleşmiştir.
Mehdicilik hareketleri içerisinde İbn Tumart, Tevhid'e ağırlık veren ve Malikmezhebini eleştiren hareketi başlatarak 1121'de kendini Mehdi ilan etmiş ve Murabbitlar yıkmayı amaçlamıştır. 1130'de İbn Tumart ölmüş ve ardından Abdül mumin tarafından Muhavhidler kurulmuştur. Dünyada Mehdîci hareketlere dayanan diğer isyanların meydana geldiği ülkeler ve yılları; Kuzey Nijerya (1804), Hindistan (1820, 1828 ve 1880), Java (1825), İran (1844), Cezayir (1849, 1860 ve 1879), Senegal (1854), Sudan (1881) ve Somali.
Yakın tarih
Mehdinin kendisini bilmeyeceği, kendi mehdiliğinin farkında olmayacağı ve çevresindeki kişilerin bunun farkına varacakları ve kendisine zorla biat edileceği rivayetleri dolayısıyla, önde gelen pek çok siyasi ve dini önderin, bunu dile getirmeseler, hatta şiddetle reddetmiş olsalar bile beklenen mehdi olduklarına ve zamanı geldiğinde mehdi’den beklenen fonksiyonları eda edeceklerine inanılır.
Türkiye’de en büyük kitleye sahip olan on geleneksel İslami cemaatin hangilerinin liderini Mehdi zannettiği üzerinde küçük bir araştırma bunların tamamına yakınının kendi şeyhini, liderini Mehdi sandığı ifade edilmiştir. Bu sonucun diğer ülkeler için de geçerli bir değerlendirme olma olasılığı gözardı edilemeyecek bir durumdur.
Dini guruplarda Mehdi inancı
Sünnilik'te Tarikat ve cemaat merkezli birçok Sünni toplulukta mehdi beklenmektedir. Mehdinin kıyamete yakın dönemde zulüm ve adaletsizliğin her tarafı kapladığı bir zamanda gelip yeryüzünü adaletle dolduracağı ve İslâmı hâkim kılacağına ve Ehl-i beyt'tebir kişi olacağına inanılır. Şiilikten farklı olarak mehdi beklentisi ölmüş veya kaybolmuş bir kişinin dönmesi şeklinde değil, kıyamete yakın gelecek bir kişinin Allah tarafından seçilmesi veya görevlendirilmesi şeklindedir.
Şiî-Alevî mezheplerinde mehdi inancı
Keysanîlik'te Şiiliğin ilk kollarından Keysanîyye'ye bağlı Muhtar, Muhammed bin Hanifiyye yi Mehdi ilan ederek Kufe de isyan ettiği zaman ilk defa Mesih anlamında Mehdi kelimesi kullanılmıştır. 700 de isyan bastırılıp Muhammed bin Hanefiyye' öldüğünde bir kısım Keysaniler, Muhammed bin Hanefiyye'nin ölmediğine ve geçici olarak saklandığına inanmışlardır. Böylece Gayba ve Rucu inanışları ortaya çıkmıştır.
Caferilik'te Şiilik meşrebinin Caferilik mezhebi de Keysaniliğin mesih inancından etkilenmiştir. 12. İmam Muhammed el Mehdi (Muhammed Muntazar) (Arapça: محمد المهدي)'ın 874'de babası ve 11. İmam Hasan el Askari'nin ölümünün ardından 4, 5 yaşındayken Gayba haline girerek 940'e kadar küçük Gayba yaşandığına ve 940'den sonra büyük Gayba haline girdiğine inanılmıştır.
İsmailîlik'te İsmailîlik mezhebinde, diğer sülaleden gelen ve gayba eden Mesih'in Kâim olarak Rücu edeceğine inanılmıştır. Ve bu inanç Fatımi'in ikinci imamının adı Kâim'e yanstılmıştır
Alevilik'te Alevilikte İmam Mehdi onikinci İmam diye bilinir.
Dürzîlik'te Dürziler de kendilerini kurtarmak üzere Fatımi halifesi El-Hakim bi-Emrillah'ın dönüşünü beklemektedirler.
Bahaîlik'te Bahailik İran'da mehdi inancından doğan bir dindir.
Mehdilik konusu deccal, süfyan melhame, ahir zaman ve kıyamet gibi eskatalojik korku mitleri ile birlikte işlenir. İmam suyufuye göre Ashab ı kehf Mehdi’nin yardımcıları olacak, İsa O'nun zamanında gökten inecek ve Deccal ile harb ederken beraber olacaklardır.
İnanç Kur-anda yer almadığı halde bazı ayetlerin yorumları, çoğunluğu veya tamamı uydurma olduğu ifade edilen hadisler ve dini önderlerin sözlerine dayanmaktadır. Şiiliğin inanç esaslarından sayılan mehdi inancı, tarih boyunca olduğu gibi Akademik çevrede pek fazla itibar edilmese de tasavvuf ve tarikat merkezli, kendi liderlerini Mehdi, cemaatlerini de Mehdinin cemaati olarak görmek isteyen sünni toplumlarında da yaygın kabul ve etki gücüne sahiptir.
Mehdi, inanca göre deccalin olduğu bir zamanda gelecek ve deccale karşı savaşacaktır. İsa Mesih gökten yeryüzüne inince onun yanında olup deccali yenmesine yardım edecektir.
Sünni ekol tarikat ve cemaat mensupları arasında Mehdi yerine daha çok eşdeğer anlamlar ifade eden kelimeler kullanılmaktadır. Bunlar kutub, hatemül evliya gibi deyimler olmakla beraber kullanılan terimler bununla sınırlı değildir. Ahir zaman ile birlikte kullanılan halife, imam, devrin imamı, sahibüz zaman vb. deyimler de anlamsal içerik olarak mehdi kavramı ile ilişkilendirilirler.
Hadisler Muhammed in ölümünden sonraki yüzyıllar içerisinde, bir ravi zinciri ile Muhammed'e isnad edilen sözlerin toplanıp yazıya geçirilmesi ile oluşturulan İslam sözlü kültür ürünleridir. Bu sözlerin Muhammed'e aidiyetleri ve dini anlamda güvenilirlikleri değişik tartışmaların konusu olagelmiştir. Mehdi ile ilgili hadislerin oy birliği ile uydurma kabul edilen hadislerden olduğu bazı kaynaklarda kaydedilmektedir.
Hadislere göre Mehdi kadar, Mehdi’nin talebeleri de üstün kişilerdir. Her gurupta bu üstünlükleri elde edebilmek ve kendi liderinin Mehdi olduğunu ispat edebilmek için binlerce hadis uydurulmuştur. Bu yüzden Mehdi’nin dış görünüşü, yapacakları ve çıkacağı yer hakkında birbiriyle çelişen çok sayıda hadis vardır; Bir hadise göre Mehdi Şam’dan, diğerine göre Kufe’den, bir diğerine göre İstanbul’dan, yine bir başka hadise göre ise Medine’den çıkacaktır.
-Ebu Said El-Hudri'den rivayet edilmiştir; dedi ki: "Peygamberimizden sonra bir hadise baş göstermesinden korktuk ve Resulullah'a sorduk, buyurdu ki: Ümmetimde Mehdi vardır; çıkacak ve beş veya yedi veya dokuz şübhe eden, ravilerden Zeydi'dir- yaşayacaktır."
- Ehl-i beyt'imden bir zat yeryüzüne hâkim olmadıkça kıyamet kopmaz. Onun alnı açıktır, kemer burunludur. Yeryüzü zulümle dolu iken, o, dünyayı adaletle doldurur. İdaresi yedi yıl sürer. (Müslim)
- Ümmetim yağmur gibidir, sonu mu, yoksa başlangıcı mı hayırlıdır, bilinmez. Evveli ben, ortası Mehdi ve sonu Mesih olan bir ümmet, asla helâk olmaz. (Tirmizî) - Bazı hadis rivayetlerine göre Mehdi, ehl-i beyt’tendir ve Fâtıma soyundandır.
- Horasan tarafından gelen siyah sancaklılara katılın. Onların içinde Allah'ın halifesi Mehdi vardır. [Hakim, İ.Ahmed, Deylemi]
- Kıyâmetin kopması için zamanda sadece bir günden başka vakit kalmamış da olsa Allah benim Ehl-i Beyt’imden bir zatı gönderecek yeryüzü zulümle dolduğu gibi, o yeryüzünü adaletle dolduracak.
- Mehdi bizdendir. Allah bu dini nasıl bizimle paylaşmışsa, Onunla da sona erdirecektir. Ve onlar bizimle nasıl şirkten kurtulmuşlarsa, onunla da fitneden kurtulacaklardır.
Mehdi deyimi "bir inanç olarak" tarihte ilk kez Keysanilik hareketinin kurucusu olan Ali 'nin oğlu Muhammed El Hanefiyye için kullanılmıştır. Ayrıca Haris b. Süreyye, Abdullah bin Zübeyr, ALİ ’nin kölesi Keysan, oğlu Hüseyin, Abdullah bin Zübeyr, Muhtar es Sakafiye bağlı Ali, Emevi halifesi Süleyman bin Abdülmelik ve Yezid in oğlu Ebu Muhammed için de mehdilik iddia veya isnadları bulunmaktadır.
Ayrıca mehdilik İbrahim'e, Muhammed'e, Dört üyük Halife 'ye ve Abbasiler'in 34. halifesi olan Nasır'a da atfedilen sıfatlardandır. Emeviler'in son döneminde Mehdi inanışı yayılmıştır. Abbasiler bu inanıştan istifade ederek Emevilerle mücadele etmiştir. Bu durum Abbasilerin 3. halifesi olan Muhammed ibn Mansur'un lakabı "el-Mehdi"'ye de yansıtılmıştır.
Bazı yazarlar, İslamdaki Mehdî inancının kökenlerini Mecusîlik gibi Fars inançlarında ararken diğer bazıları da bunu Yahudi-Hıristiyan geleneğindeki “Mesih” öğretisine alternatif oluşturma amacına bağlarlar. Ancak tarihsel olarak Mecusi inancı daha eskiye dayandığı için, Mesih inancını geliştiren Yahudîler’in de, bu düşüncelerini Babil sürgünü zamanında dönemin etkin dini Mazdeizm’den almış olması muhtemeldir.
Müslümanlar, değişik kurtarıcı fikirlerinden etkilenmiş olsalar da, kendi sosyal şartlarına uygun olarak farklı bir mehdî profili (veya profilleri) ortaya koydular. Şii önderler yeni bir kurtarıcı beklemek yerine, 12 İmam’ın ölmeyip gaybete girdiği ve ileride yeniden ortaya çıkacağını ileri sürdüler. Şiilikte Mehdîlik iddiaları, ileride gelecek bir şiî hükümetin sembolü olarak kullanılmaktaydı. Fakat sonraları şiî ekol mehdîyi gerçek manada anladı ve imamiye kolu onu beklemeyi bir inanç esası haline getirdi. Mehdî’ye birçok vasıflar yükleyerek, hakkında rivayetler uydurdular. Yüzlerce sayı ile ifade edilebilecek bu rivayetler günümüzde sünnni kesim tarafından da makbul sayılan pek çok kaynakta yer almaktadır. İnanç hicri 3. Yüzyılın sonlarından itibaren İslam dünyasına yerleşmiştir.
Mehdicilik hareketleri içerisinde İbn Tumart, Tevhid'e ağırlık veren ve Malikmezhebini eleştiren hareketi başlatarak 1121'de kendini Mehdi ilan etmiş ve Murabbitlar yıkmayı amaçlamıştır. 1130'de İbn Tumart ölmüş ve ardından Abdül mumin tarafından Muhavhidler kurulmuştur. Dünyada Mehdîci hareketlere dayanan diğer isyanların meydana geldiği ülkeler ve yılları; Kuzey Nijerya (1804), Hindistan (1820, 1828 ve 1880), Java (1825), İran (1844), Cezayir (1849, 1860 ve 1879), Senegal (1854), Sudan (1881) ve Somali.
Yakın tarih
Mehdinin kendisini bilmeyeceği, kendi mehdiliğinin farkında olmayacağı ve çevresindeki kişilerin bunun farkına varacakları ve kendisine zorla biat edileceği rivayetleri dolayısıyla, önde gelen pek çok siyasi ve dini önderin, bunu dile getirmeseler, hatta şiddetle reddetmiş olsalar bile beklenen mehdi olduklarına ve zamanı geldiğinde mehdi’den beklenen fonksiyonları eda edeceklerine inanılır.
Türkiye’de en büyük kitleye sahip olan on geleneksel İslami cemaatin hangilerinin liderini Mehdi zannettiği üzerinde küçük bir araştırma bunların tamamına yakınının kendi şeyhini, liderini Mehdi sandığı ifade edilmiştir. Bu sonucun diğer ülkeler için de geçerli bir değerlendirme olma olasılığı gözardı edilemeyecek bir durumdur.
Dini guruplarda Mehdi inancı
Sünnilik'te Tarikat ve cemaat merkezli birçok Sünni toplulukta mehdi beklenmektedir. Mehdinin kıyamete yakın dönemde zulüm ve adaletsizliğin her tarafı kapladığı bir zamanda gelip yeryüzünü adaletle dolduracağı ve İslâmı hâkim kılacağına ve Ehl-i beyt'tebir kişi olacağına inanılır. Şiilikten farklı olarak mehdi beklentisi ölmüş veya kaybolmuş bir kişinin dönmesi şeklinde değil, kıyamete yakın gelecek bir kişinin Allah tarafından seçilmesi veya görevlendirilmesi şeklindedir.
Şiî-Alevî mezheplerinde mehdi inancı
Keysanîlik'te Şiiliğin ilk kollarından Keysanîyye'ye bağlı Muhtar, Muhammed bin Hanifiyye yi Mehdi ilan ederek Kufe de isyan ettiği zaman ilk defa Mesih anlamında Mehdi kelimesi kullanılmıştır. 700 de isyan bastırılıp Muhammed bin Hanefiyye' öldüğünde bir kısım Keysaniler, Muhammed bin Hanefiyye'nin ölmediğine ve geçici olarak saklandığına inanmışlardır. Böylece Gayba ve Rucu inanışları ortaya çıkmıştır.
Caferilik'te Şiilik meşrebinin Caferilik mezhebi de Keysaniliğin mesih inancından etkilenmiştir. 12. İmam Muhammed el Mehdi (Muhammed Muntazar) (Arapça: محمد المهدي)'ın 874'de babası ve 11. İmam Hasan el Askari'nin ölümünün ardından 4, 5 yaşındayken Gayba haline girerek 940'e kadar küçük Gayba yaşandığına ve 940'den sonra büyük Gayba haline girdiğine inanılmıştır.
İsmailîlik'te İsmailîlik mezhebinde, diğer sülaleden gelen ve gayba eden Mesih'in Kâim olarak Rücu edeceğine inanılmıştır. Ve bu inanç Fatımi'in ikinci imamının adı Kâim'e yanstılmıştır
Alevilik'te Alevilikte İmam Mehdi onikinci İmam diye bilinir.
Dürzîlik'te Dürziler de kendilerini kurtarmak üzere Fatımi halifesi El-Hakim bi-Emrillah'ın dönüşünü beklemektedirler.
Bahaîlik'te Bahailik İran'da mehdi inancından doğan bir dindir.
Yasal Uyarı : Yayınlanan köşe yazısı/haberin tüm hakları Gün Medya Grubuna aittir. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısı/haberin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısı/haberin bir bölümü, alıntılanan habere aktif link verilerek kullanılabilir. Ayrıntılar için lütfen tıklayınız.
