Oluşan talebe bağlı olarak inşaat sektöründen ciddi miktarlarda kazanç sağlanması da, sektöre yoğun girişlerin olmasına neden oldu. Öyle ki, sanayicilerden tutun da, bakkal ve manava kadar belli bir birikimi olan herkes inşaat sektörüne girdi ve müteahhit oldu. Hemen herkes inşaat yapmaya başladı. Bunun için başta belediyeler ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olmak üzere ilgili kamu kurum ve kuruluşları tarafından inşaat yapacak olanlarda hiçbir şart, yeterlilik vb. aranmadı.
Bunun sonucu olarak, yeni konut ve iş yeri arzı arttı, ancak ekonomideki olumsuz gelişmelere ve algı operasyonlarına paralel olarak bunlara olan talep azaldı, inşaatlar durma noktasına geldi, hatta durdu, projeden konut ve iş yeri satın alan alıcılardan tutun da, bunlara mal veren tedarikçilere kadar çok kesimde mağduriyetlere neden oldu. Özellikle son birkaç yıldır banka kredilerine ulaşmada yaşanan zorluklar ve kısıtlar, başlamış inşaatların tamamlanması ve devam ettirilmesinde sektörü zor duruma düşürdü, konut ve iş yerlerine olan talebin azalmasına bağlı olarak da ciddi sıkıntılarla karşılaşılmaya başlanıldı. Öz kaynakları yetersiz olan inşaat şirketlerinde ise konkordato başta olmak üzere pek çok olumsuzluk ortaya çıkmaya başladı.
Pek çok ülkede belli sektörlere giriş ya kısıtlanıyor ya da belli kurallara bağlanarak girişler zorlaştırılıyor. Bu kurallar küçük büyük hemen her ülkede var. Ayrıca, girişlere kural konulmasının ticaret serbestisini engelleme ile de hiçbir ilgisi bulunmuyor. Her sektöre girişin kurallarının belli olması gerekli ve önemli. Ülkemizde kamuya inşaat taahhüt işi yapanlarda geçmişten bugüne belli şartlar arandı ve aranıyor. Ancak, yap - satçılarda bugüne kadar herhangi bir şart aranmadı. Gelinen bu noktada ise, yap-satçı olarak tanımlanan özel sektör müteahhitlik sektörüne de bazı kurallar konulma ihtiyacı doğdu.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Özel Sektör Yapım İşlerini Yüklenecek Müteahhitlere Yönelik Düzenlemeleri Yaptı
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2 Mart 2019 tarihli ve 30702 sayılı Resmi Gazete’de yayımladığı Yapı Müteahhitlerinin Sınıflandırılması Ve Kayıtlarının Tutulması Hakkında Yönetmelik ile; plân, fen, sanat, sağlık, çevre şartlarına ve standartlara uygun yapı inşa edilmesine yönelik yapım faaliyet ve süreçlerinin takibini sağlamak üzere, yapı müteahhitlerinin ekonomik, mali, mesleki ve teknik yeterliklerine göre sınıflandırılarak yetki belgesi numarası verilmesine, kayıtlarının tutulmasına, belge numaralarının veya gruplarının iptaline ilişkin usul ve esasları düzenledi. Bu düzenleme ile, ilk defa özel sektörde yapım işlerini yüklenecek müteahhitlere belirli ekonomik, mali, mesleki ve teknik yeterliklere sahip olma koşulu getirilmiş oldu.
Yeni Yönetmelik Kimleri Kapsıyor?
Yönetmelikte yapılan düzenlemeler, yapı ruhsatına tâbi her türlü yapım işinde, yapı müteahhitliğini üstlenecek olan gerçek ve tüzel kişileri kapsıyor.
Müteahhitlere, Yapı Müteahhitliği Yetki Belgesi Numarası Alma Zorunluluğu Geldi
Yapılan düzenlemeye göre, yapı ruhsatına tâbi bütün yapıların gerçek veya tüzel kişiliği haiz bir yapı müteahhidinin veyahut bunların oluşturacağı ortak girişimin sorumluluğu altında inşâ edilmesi gerekiyor. Ancak, her müteahhidin de yapı müteahhitliği yetki belgesi numarası alması ve bu numaranın yapı ruhsatında, yapı kullanma izin belgesinde ve yapım işleri sözleşmelerinde kullanılması zorunlu tutuldu.
Ancak, tek parselde bir bodrum katı dışında, en çok iki katlı ve toplam yapı inşaat alanı 500 metrekareyi geçmeyen yapılarda; yapı müteahhitliğine ilişkin bütün sorumlulukları üstlenmek şartıyla parsel maliki kendi yapısını inşa edebilecek. Bu durumdaki yapılar için ayrıca yapı müteahhidi aranmayacak. Sadece o yapım işinde kullanılmak ve beş yıl içinde bir defaya ve tek bir yapıya mahsus olmak üzere, yapı sahibine geçici yetki belgesi numarası verilecek. Yetki belgesi numarası veya grubu iptal edilen yapı müteahhidi, yapı ruhsatı alınmış mevcut işleri tamamlamanın dışında, iptal süresince yeni yapım işi üstlenemeyecek. Yetki belgesi numarası başkası tarafından veya başkası adına kullanılamayacak veyahut devredilemeyecek.
Hangi Müteahhitlere Yapı Müteahhitliği Yetki Belgesi Numarası Verilmeyecek?
İflas eden, tasfiye halinde olan, işleri mahkeme tarafından yürütülen, konkordato ilân eden, işlerini askıya alan, iflası ilân edilen, zorunlu tasfiye kararı verilen, alacaklılara karşı borçlarından dolayı mahkeme idaresi altında bulunan, ilgili mercilerce hileli iflas ettiğine karar verilen, başvuru tarihinden geriye doğru son üç yıl içerisinde kesinleşmiş yargı kararı ile tespit edilmek kaydıyla, yetki belgesi numarası kullandığı işlerde; hile, vaat, tehdit, nüfuz kullanma, çıkar sağlama, anlaşma, rüşvet suretiyle veya başka yollarla sözleşmeye ilişkin işlemlere fesat karıştıran veya buna teşebbüs eden, sahte belge düzenleyen, kullanan veya bunlara teşebbüs eden, hileli malzeme, araç veya usuller kullanan, fen ve sanat kurallarına aykırı imalat yapangerçek veya tüzel kişilere yetki belgesi numarası verilmeyecek, yetki belge numarası olanların belgesi ise iptal edilecek.
Yeni Düzenlemede Müteahhitler Kaç Gruba Ayrıldı?
Yönetmelik ile; müteahhitler mesleki ve teknik yeterlikleri ile ekonomik ve mali yeterlikleri esas alınarak; A, B, C, D, E, F, G, H ve geçici olmak üzere 9 gruba ayrıldı.
A Grubu: İş deneyim tutarı yapım işleri eşik değerinin iki katını geçen ve ortalama yıllık usta iş gücü en az 50, teknik personel iş gücü en az 8 olanlar.
B Grubu: İş deneyim tutarı yapım işleri eşik değerinin 7/5’ini geçen ve ortalama yıllık usta iş gücü en az 24, teknik personel iş gücü en az 6 olanlar.
C Grubu: İş deneyim tutarı yapım işleri eşik değerini geçen ve ortalama yıllık usta iş gücü en az 12, teknik personel iş gücü en az 3 olanlar.
D Grubu: İş deneyim tutarı yapım işleri eşik değerinin 2/3’ünü geçen ve ortalama yıllık en az 9, teknik personel iş gücü en az 2 olanlar.
E Grubu: İş deneyim tutarı yapım işleri eşik değerinin 1/3’ünü geçen ve ortalama yıllık usta iş gücü en az 6, teknik personel iş gücü en az 2 olanlar.
F Grubu: İş deneyim tutarı yapım işleri eşik değerinin 1/10’unu geçen ve ortalama yıllık usta iş gücü en az 3, teknik personel iş gücü en az 1 olanlar.
G Grubu: İş deneyim tutarı yapım işleri eşik değerinin 7/100’ünü geçen ve ortalama yıllık usta iş gücü en az 1, teknik personel iş gücü en az 1 olanlar.
H Grubu: İş deneyimi ve iş gücü koşulu aranmaz.
Geçici Grup: Ekonomik, mali, mesleki ve teknik yeterlikler ile iş deneyimi ve iş gücü koşulu aranmaz.
Müteahhitlere İlk Defa Ekonomik, Mali, Mesleki Ve Teknik Yeterlik Şartı Geldi
Türkiye'deki yapı stokunun yaklaşık yüzde 95'ini inşa eden özel sektöre inşaat yapan yapı müteahhitlerine ilk defa belirli ekonomik, mali, mesleki ve teknik yeterliklere sahip olma koşulu getirildi. Temelde firmaların mali göstergelerini esas alan müteahhitlik yeterlik sistemi, firmaların belge başvurularından önceki son 3 yıl içerisindeki bilanço oranlarına bakılacak şekilde düzenlendi. Firmanın mali durumu; cari oran, öz kaynak oranı ve borç oranı olmak üzere 3 farklı bilanço göstergesi kullanılarak değerlendirilecek. Firmanın mali yeterliği banka referans mektubu ile de desteklenecek.
Yeterlik değerlendirmesinde birinci olarak, müteahhidin mali yeterliliği kontrol edilecek. Başvurunun yapıldığı yıldan önceki yıla ait bilançoya göre; cari oranın (dönen varlıklar/kısa vadeli borçlar) en az 0,50; öz kaynak oranının (öz kaynaklar/toplam aktif) en az 0,10; kısa vadeli banka borçlarının öz kaynaklara oranının 0,75’ten küçük olması gerekiyor. Bu kriterleri bir önceki yılda sağlayamayanlar, son üç yıla kadar olan yılların belgelerini sunabilecekler. Banka referans mektubu ile; başvuranın bankalar nezdindeki kullanılmamış nakdi veya gayrinakdi kredisi ya da üzerinde kısıtlama bulunmayan mevduatının, başvurulan yetki belgesi grubunda sunulması gereken asgari iş deneyim tutarının % 5’inden az olmadığı tevsik edilecek.
Yeterlik değerlendirmesinde ikinci olarak, mesleki ve teknik yeterliğe bakılacak. Mesleki yeterlik için gerçek ve tüzel kişilerin başvurduğu grup için öngörülen benzer iş deneyim belgeleri ve iş gücünü gösteren belgeleri sunması gerekecek. Gerçek ve tüzel kişilerin yapım işlerinde benzer iş grupları listesinin “(B) Üst yapı (Bina) işleri” başlığı altındaki I. Grup, II. Grup ve III. Grup kapsamında yaptığı işlerle ilgili olarak deneyimini gösteren; iş bitirme belgeleri, iş denetleme belgeleri ve iş yönetme belgeleri, iş deneyimi olarak kabul edilecek. Teknik yeterliğin bir başka göstergesi ise belgeli usta çalıştırılması ve teknik personel istihdamı olacak. İş gücü belgelerinin değerlendirilmesinde ise gerçek ve tüzel kişiler tarafından başvurudan bir önceki yıl içinde işveren veya alt işveren tarafından istihdam edilen ortalama yıllık usta iş gücü yeterliğinin sağlanması gerekiyor. Bu kriteri bir önceki yılda sağlayamayanlar, son üç yıla kadar olan yılların belgelerini sunabilecek. Belgeleri sunulan yılların ortalaması üzerinden yeterlik kriterinin sağlanıp sağlanmadığına bakılacak. Mesleki Yeterlilik Kurumu Mesleki Yeterlilik Belgesi sahipleri ve Mesleki Eğitim Kanununa göre ustalık belgesi almış olanlar ile Milli Eğitim Bakanlığına bağlı mesleki ve teknik eğitim okullarından mezun olup, diplomalarında veya ustalık belgelerinde belirtilen bölüm, alan ve dallarda çalıştırılanlar usta iş gücü sınıfında değerlendirilecek. Mimar ve mühendisler ile bazı Lise, Okul ve Fakülte Mezunlarına Unvan Verilmesi Hakkında Kanunda sayılan tekniker, yüksek tekniker, teknik öğretmenler teknik personel iş gücü sınıfında değerlendirilecek.
Yapı Müteahhitliği Yetki Belgesi Numarası Almak İçin Nereye Başvurulacak?
Yapı Müteahhitliği Yetki Belgesi Numarası almak isteyen gerçek veya tüzel kişilerin, başvuru yapılan tarih itibarıyla en az bir ay süreyle geçerli olacak şekilde, Yönetmelikte sayılan belgeleri kapalı zarf içerisinde Yapı Müteahhitliği Yetki Belgesi Numarası
Başvuru Formu ekinde Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’ne sunmaları gerekiyor.
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerinde; yetki belge numarası verilmesi, belge grubunun belirlenmesi, yenilenmesi ve iptaline dair işlemler ile bu işlemlerle ilgili ilave bilgi, belge ve açıklama istenmesi yönünde kararlar alarak değerlendirmekle ve itiraz komisyonu kararlarını yerine getirmekle görevli yeterli sayıda İl Müteahhitlik Yetki Belge Komisyonu kurulacak. Komisyonun incelemesinden sonra yetki belgesi grubunu tespit ederek yetki belgesi numarası verilecek. H grubu hariç, belge grubunun geçerlik süresi beş yılı geçmemek üzere iş deneyim belgelerinin geçerlik süresi kadar olacak. Yetki belgesi geçerlik süresi dolduğu halde yenileme işlemi yaptırmayanlar ile belge grubu belirlenmesine ilişkin yeterlikleri kaybedenler mevcut belge grubu iptal edilerek H grubuna düşürülecek.
Yetki Belgesi Numarası Hangi Durumlarda İptal Edilebilecek?
Yetki belgesi numarası;
- Yapım işinin ruhsata ve ruhsat eki etüt ve projelere aykırı olarak gerçekleştirilmesi ve verilen süre içinde aykırılığın giderilmemesi halinde beş yıl,
- Yapım işinde ruhsat eki etüt ve projelere aykırı olarak gerçekleştirilen imalâtın can ve mal güvenliğini tehdit etmesi halinde on yıl,
- Yapı ruhsatının düzenleniş tarihinden yapı kullanma izni belgesinin veriliş tarihine kadar; ilgili idarece, aynı veya farklı işler için üç defa idari para cezası verilmesi halinde, yapı müteahhidinin kaydı olumsuz kabul edilerek bir yıl,
- Yapı müteahhidinin yapım işlerinden doğan sigorta primi borçlarını ödememesi, vergi borcunun olması veya kanunlarla verilen diğer sorumluluklarını yerine getirmemesi halinde en az bir yıl, ilgili idarenin teklifi ve İl Müteahhitlik Yetki Belge Komisyonu kararı üzerine iptal edilebilecek.
Ayrıca, aşağıdaki hallerden birinin herhangi bir şekilde tespiti durumunda da İl Müteahhitlik Yetki Belge Komisyonu kararı üzerine yetki belge numarası iptal edilebilecek:
- Belge numarası başvurusunda yanıltıcı bilgi ve/veya sahte belge verilmesi,
- Başvuru tarihinde belge grubu belirlenmesine ilişkin şartların bulunmadığının sonradan anlaşılması,
- Yetki belgesi grubu için izin verilenden daha fazla iş üstlenilmesi,
- Yetki belgesi numarası sahibinin talep etmesi.
Yapılan Düzenleme Ne Zaman Yürürlüğe Giriyor?
Yönetmeliğin; müteahhitlerin gruplandırıldığı maddesi altı ay sonra, diğer hükümleri ise üç ay sonra yürürlüğe girecek. Burada belirtilmesi gereken önemli iki husus ise şu şekilde:
Birincisi: Geçici grup hariç olmak üzere, bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği 2 Mart 2019 tarihinden önce yetki belgesi numarası almış olanlar, herhangi bir yeterlik belgesi ibraz edilmediği takdirde H grubu olarak kabul edilecek.
İkincisi: Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği 2 Mart 2019 tarihinden itibaren üç yıl süreyle, bu Yönetmeliğin mesleki ve teknik deneyime ilişkin iş gücü yeterliği ile ekonomik ve mali yeterliklerden kısa vadeli banka borçlarının öz kaynaklara oranı yeterliği aranmayacak. Ancak başvuru tarihinden önceki son üç yıla kadar olan değerler beyan edilecek.
Son olarak, yapılan düzenlemeyi son derece olumlu ve yerinde bulduğumuzu belirtmek isteriz. Bu düzenleme inşaat sektörü açısından son derece önemli ve isabetli. Her sektörde olduğu gibi, özel sektör yapı müteahhitliği sektörüne girişin belli kurallara ve belgeye bağlanması, müteahhitlerde mesleki ve teknik yeterliğin aranılması artık kaçınılmaz hale gelmişti. Nihayetinde de, yayınlanan söz konusu Yönetmelik bu konudaki usul ve esaslar düzenlendi.
Ülkemize ve sektöre hayırlı olmasını diliyorum.